Sarıkamış Harekatı Birinci Dünya Savaşında felaketle neticelenen askeri harekat Osmanlı Devleti harbe; 1878'den beri Rus işgalinde bulunan Kars, Sarıkamış ,Ardahan gibi doğu illerimizi geri almak, Doğu Avrupa'da Ruslarla harp halinde olan Almanlara yardım etmek kazanılacak bir zaferle Kafkaslar ve Orta Asya'daki Türk illerinin kapısını açmak maksatlarıyla, başta Enver Paşa olmak üzere, iktidarda bulunan ittihatçılar tarafından sokuldu.

     Türk bayrağı çekilip, Yavuz ve Midilli adı verilen iki Alman zırhlısı, Karadeniz'deki Rus limanlarını bombardıman etti. Rusya da buna karşılık olarak 30 Ekim 1914 tarihinde Türkiye'ye taarruz etti. Rus-Kafkas ordusu, Karadeniz'den Ağrı dağındaki hudut üzerinden yedi kol halindeki saldırısıyla Pasinler'e kadar ilerledi. Rus ordusunun taarruzu , Köprüköy'de durduruldu. Üçüncü ordu 3-9 Kasım 1914 günlerinde meydana gelen Köprüköy Meydan Muharebesinde Rus ordusunu yendi. Üçüncü ordu Komutanı, mevsim şartlarını dikkate alıp, ayrıca askerinin kaput başta olmak üzer, giyim ve iaşesinin yetersizliğini, top ve süvari atlarının azlığını hesaba katarak, sıcağı sıcağına düşmanı takip etmedi. Köprüköy Nazırı (Milli Savunma Bakanı) Enver Paşa, Alman kurmay ve generalleriyle Erzurum'a geldi. Enver Paşa i Erzurum ve Köprüköy'de birer taburu teftiş etmişti; ancak ordu birliklerinin tamamı hakkında yeterli bilgiye sahip değildi. Üstelik, ordu kumandanı Hasan İzzet Paşanın, bu mevsimde harekat yapılamayacağı taarruzun bahara bırakılması tavsiyesine karşılık, onu vazifesinden azletti ve taarruza karar verdi. Üçüncü Ordu Komutanlığı vazifesini de üzerine alan Enver Paşa, 18 Aralık 1914 tarihinde, kıtalara, taarruz emrini verdi. Taarruza iştirak eden birliklerin büyük bir kısmı özellikler Arabistan'dan geri çekilen ve Güneydoğu Anadolu dan sevk edilenler, sıcak iklime alışık olup teçhizatları yönünden kış şartlarına hazırlıksızdı.

     Üçüncü ordunun üç kolordusu (9,10,11. Kolordular), 24 Aralık 1914 günü -39 derece soğukta Büyük Sarıkamış Çevirme ve Kuşatma (İhata) Harekatına başladı. Ayrıca, gerilla harbi yapan yarı resmi Türk çeteleri de, Ardahan'a hareket etti. Üçüncü ordudan bazı kıtalar 24-25 Aralık gecesi, Sarıkamış'a ulaşmayı başardı. Ancak, Allah-u Ekber Dağlarını aşarken çetin zorluklar ve kış şartları sebebiyle gerek miktar, gerekse mevcut silahları yönünden çok zayiat ve kayıp verdiler. Allah-u Ekber Dağlarını aşan Mehmetçiklerden bir kol da, Sarıkamış'ın doğusundaki Selim İstasyonuna vararak demir yolunu tahrip edince, Sarıkamış'taki Rus kolorduları paniğe uğradı. Gayri resmi Türk çeteleri de,1915 yılı başında Ardahan'a girdi. Rus Kafkas Ordusu Başkumandanı, Üçüncü Ordunun ilerleyişi üzerine 2-3 Ocak 1915 günlerinde telsiz-telgraf ile müttefikleri Fransa ve İngiltere'ye, günde birkaç defa yalvarırcasına başvurarak:

     "Telefon konuşmalarını durduran soğuk ve kış Türk ordusunu engelleyemiyor. İkinci bir cephe açarak, Türk ordularının ilerlemesi durdurulamaz ise zengin Bakü petrolleri, Osmanlı-Alman ittifakının eline geçecek ve Hindistan yolu onlara açık bulunacaktır!" haberini gönderiyordu.

     Kış, 3-4 Ocak 1915 gecesi daha da şiddetlendi. Fırtına ile yağan kar yolları tıkayıp çadırları yıktı. Arkasından da dondurucu soğuklar bastırınca, 150 000 kişilik ordunun 60 bini donma sonucu tam 78 bin asker dizanteri ve tifo gibi hastalıklarla şehit oldu. Bu harekatta Ruslar, 32 000 kayıp verdiler.

     Sarıkamış Harekatı; kuşatma harekatıyla düşman kuvvetlerinin arkasına düşmeyi hedef alan, başarılı bir plandı. Ancak  stratejinin faktörlerinden zaman iyi değerlendirilemediği, kuvvetler de böyle bir harekatı yapacak şekilde teçhizatlandırılamadığı için başarısızlıkla sonuçlandı.

     Ordunun kış şartlarına hazır olmaması ve olumsuz iklim şartları sebebiyle ikmal ve iaşe hizmetlerinin yapılmayışı, kıtalarda açlığa, hayvanların telef olmasına, dolayısıyla birliklerin dağılmasına sebep oldu.

     Sarıkamış'ta 60 bini donarak olmak üzere 78 bin şehit vermiştik.

     1914 yılının 15-22 Aralık tarihleri arasında, Sarıkamış yakınındaki Allah-u Ekber dağlarında, Kars'ı Ruslardan geri almak için harekata katılan 60 bin asker donarak öldü. 

     Başkumandan vekili Enver Paşa büyük bir güçle, Rusları hiç beklemedikleri bir yerden , Allah-u Ekber dağlarından aşarak vurmayı ve Kars'ı yeniden vatan topraklarına katmayı hedeflemişti.

     Allah-u Ekber dağlarının yer yer 2-3 bin rakımlı geçitlerinde ısı sıfırın altında 30 dereceye kadar düşüyordu. Türk askerlerinin büyük bölümü ise çölden gelmişti ve üzerlerinde yazlık üniformalar vardı.

     Sarıkamış'ta dondurucu soğuk altında askerlerimizin durumunu Kurmay Subay Şerif Bey "Sarıkamış" adlı kitabında şöyle anlatıyor:

     "Yol kenarında karların içinde çömelmiş bir asker, bir yığın karı kollarıyla kucaklamış, titreyerek, feryat ederek dişleriyle kemiriyordu. Kaldırıp yola sevk etmek istedim. Beni hiç görmedi, zavallı çıldırmıştı. Bu suretle şu buzullar içinde biz belki on bin kişiden fazla insanı bir günde karların altına bıraktık ve geçtik."

     Rus Kafkas Ordusu Kurmay Başkan Vekili Dük Aleksandroviç Pietroviç Sarıkamış'ta gördüklerine anılarında şöyle yer vermiş:

     "İlk sırada diz çökmüş 9 kahraman. Mavzerleriyle nişan almışlar, tetiğe asılmak üzereler ama asılamamışlar... ikinci sırada cephane taşıyanlar var, sandıkları bir avuçlamışlar ki , kainattan hırslarını almak istiyor gibiler. Öylesine kaskatı kesilmişler... Ve sağ başta Binbaşı Nihat. Dimdik ayakta, başı açık, saçları beyaza boyanmış, gözleri karşıda... Allah-u Ekber dağlarındaki son Türk müfrezesini teslim alamadım. Bizden çok evvel Allah'larına teslim olmuşlardı."

     Allah-u Ekber dağları,37 bin şehit verilerek aşıldı ve Sarıkamış kuşatıldı. Sarıkamış kuşatma harekatı aşırı soğuk ve açlık yüzünden, hedef ele geçirilemeden, 5 Ocak 1915' te sona erdi. Osmanlı Ordusu bu dağlarda, 60 Bini donma sonucu 78 bin şehit verdi. Rus birlikleri de bu savaşlarda 32 bin askerini kaybetti.